Ökseye yakalanan kuslar gibi...

Fotograf: chemazgz



Her zamanki hikaye...
Önce adini biliyordum ama kendisini hic görmemistim.
Sonra gördüm; dört bes yil önce özellikle kis yürüyüslerinde dikkatimi cekmeye basladi. Yürüyüs rotamizdaki büyük kavak agaclarinin üzerinde tuhaf kus yuvalari gibiydiler. Uzunca zaman da öyle sandik. Kus yuvalarini gösterip durduk esimle birbirimize. Bir kus yuvasindan daha büyük ve mevsimsiz bir yesillik icindeydiler. Nedense hic süphelenmedik. Sonra bir gün bir belgesel seyrettim haklarinda. Aslinda ne olduklarini ögrendim :)

Fotograf: Bert Heymans

Viscum türleri!
Türkce'si ökseotu. Almanya'da Mistel diyorlar ona, sanirim Ingilizce'si de Viscum. Bildigimiz bütün bitkilerden farkli olarak agacta yetisiyor :) Bir tür yari parazit. Köklerini agac dallarinin icine dogru büyüterek agactan aldigi su ve besin maddeleriyle gelisiyor. Uzaktan bakildiginda agac dallari arasinda, bizimki gibi bilmeyen gözler icin devasa, yesil, kus yuvasini andiran bir öbege dönüsüyor. Özellikle kabugunu kolaylikla asabilecegi kavak, elma, ihlamur gibi agaclarda yetisiyor. Yapragini döken agaclarda kisin görüntüsü oldukca dikkat cekici. Cünkü herdem yesil, yapraklarini dökmüyor. Fazla dikkat cekmeyen sari ciceklerini baharda aciyor. Kis ortasinda, Aralik civari olgunlasan meyveleri özellikle kuslarin sevdigi bir gida. Adini ökseotundan alan bir de kus var: Ökse ardic kusu (Turdus viscivorus)  . Cogalmasi agirlikli olarak kuslar yardimiyla. Meyveleri yiyen kuslar cekirdekleri ya yutmayip gagalariyla firlatiyor ya da yuttuklari cekirdekleri diski ile geri cikariyorlar. Cekirdegi saran yapiskan madde dolayisiyla kusun kondugu agacin herhangi bir yerine düsen cekirdek, orada tutunup büyümeye basliyor (Ayni madde kuslara kapan kurmak icin de kullanildigindan Türkce'de onunla hazirlanan kus kapanlarina da ökse deniyor). Cekirdekler toprakta filizlen(e)miyor, sadece agac dallarinda kök salabiliyor. Orta Avrupa'da en yaygin görüleni Viscum album, beyaz meyveli ökseotu.  Yakindogu'da sari, turuncu, kirmizi meyvelileri yetisiyormus. Igne yaprakli agaclarda yetisenleri de var. Özellikle yapraklari ve dallari memeli hayvanlar ve insanlar icin zehirli. Kuslar icin degil elbette :)

Fotograf: Jürgen Mangelsdorf

Cok eski caglardan beri ökseotu deger ve anlam yüklenen bir bitki olmus. Druidler sifali özelliklerini taniyor  ve büyülü olduguna inaniyormus. Ökseotunu büyük bir dikkatle, beyaz giysilerle ve altindan gereclerle hicbir sekilde yere düsüp, toprakla temas etmeyecek sekilde toplarlar, ritüellerinde kullanirlarmis. Almanca'da "Druid ayagi", "Cadi otu" , "Cadi süpürgesi" gibi gibi isimlerle de biliniyor.

Bugün bilimsel acidan kanitlanmis ya da kanitlanmamis pek cok yarari oldugu söyleniyor. Ortacag'da epilepsi ve basdönmesine iyi geldigine inanilirmis. Tansiyon ve kalp hastaliklarina iyi gelen maddeler icerdigi kanitlanmis. Kanseri önleyici özellikleri oldugu söyleniyor. Tibbi olarak kullanmak üzere özel olarak yetistirildigini , ökseotunu ilk tanidigim belgeselde izlemistim.

Ökseotunu dogada kolayca görür müsünüz, göremez misiniz, bilmiyorum. Ama bugünlerde Noel süsleri satan yerlere, cicili bicili hediye paketlerinin, kutularinin, torbalarinin üzerine, süslü paket kagitlarina, tebrik kartlarina, belki cicekcilere söyle bir bakin; mutlaka göreceksiniz. Bu yazinin yazilma sebebi de budur. Kis ortasinda meyve veren, herdaim yesil ökseotu, öteden beri kis karanliginin ortasinda bir mutluluk ve yasam kaynagi olmus. Germenler'in Kis Gündönümü (21 Aralik) kutlamalarinda kullanilirmis. Ortacag'da kisin süslemelerde kullanilan yesil bir dal umudun, bereketin simgesiymis ve kötü ruhlari da kovaladigina inanilirmis. Çam ve porsuk agacı dalları yaninda ökseotu da ayni sebeple Noel kutlamalarinda kullanilir olmus. Ökseotunu Noel zamani kapilara asma adeti aslen Ingiltere'den cikma  ama simdilerde her yerde yayginlasmis.

Diyecegim o ki, tüketim toplumunun oyalanin diye önünüze koydugu cicili bicili oyuncaklara karsi bir heves duyuyorsaniz, neyin nesi olduklarini da bilin hic olmazsa; alt hikayelerini, özelliklerini, nereden gelip nereye gittiklerini, gecmislerini bilerek alin oynayin.