Hindibanin öksürükle imtihani

Bu yazinin basligi "Cocuklarda Öksürük" de olabilirdi. Ama kendimi baska cocuklarin öksürükleri hakkinda ahkam kesecek kadar uzman hissetmiyorum. Ancak sincabin öksürügünde uzmanim :) Ondaki uzmanligin tarihi bile cok eskiye gitmez.

Ben aslinda cocugu hastalandiginda yürek serinligini koruyan ve rahat kalabilen bir anne olabilmek istemistim. Pek basarabildigim söylenemez. Atesle imtihanimiz malum. Öksürük konusunda ise esimin endiseleri vardi. Ailedeki ciddi kronik bronsit vakalari sebebiyle. Böylece bazen sirf onun icini rahatlatabilmek adina sincabin en kücük öksürügünde kendimi doktorda bulur oldum.

Cocuk sahibi olmadan önce okuluna gitmemenin eksikligini hissetmeyen var mi? Keske su isin bir okulu olsaydi demeyen? Sincabin ilk soguk alginliklarindan birinde gittigimiz doktorla söyle bir diyalog gecmisti aramizda:

Ben  - Öksürüyor da doktor bey.
Dr   - Produktif mi, yoksa kuru öksürük mü?
Ben - Himm, seyy, produktif sanirim,
Ben - Himm, Kuru da olabilir.
Ben - Sanirim her ikisi de var.
Ben - Yani acikcasi ben produktif öksürükle kuru öksürügü tam nasil ayirabilecegimden de pek emin degilim.

Doktor söylediklerimi sessizce dinledikten sonra dönüp bilgisayarina birseyler yazdi. Bugün bile "Anne kuru öksürükle produktif öksürügü ayirt etmeyi bilmiyor. Cocuk yakin takibe alinmali" türünden bir sey yazdigindan süphelenirim :D Muayene odasindan elimde hangi kritere göre verildigi süpheli bir öksürük surubu recetesiyle ve icten ice yikilmis olarak cikmistim. Sözlü imtihanda cuvallamis bir cocuk gibiydim. Anne-babaligin bir okulu olsaydi, hemen o gün gidip kayit olacaktim.

Sincap iyi bir ögretmendi neyse ki. Zamanla bana her cesit öksürükten güzel örnekler sundu. Sahada uygulamali ögrenmis oldum. Esimin bronsit öksürügü korkusu ise hala devam ediyordu. Sonunda her öksürükte en gec 3. gün kapisini caldigim doktor (bu seferki iki cocuk annesi, sahadan da tecrübeli) bana nazikce her öksürügün doktora gelmek icin bir sebep olmadigini animsatti :) "Bizde ailecek 'akcigere inen öksürük fobisi' var doktor hanim. Zararsiz, ufak öksürüklerle ciddi akciger enfeksiyonlarindan kaynaklanan öksürükleri nasil ayirt ederiz?" diye sordum ben de.  Bizi oldukca rahatlatan üc sey anlatti:

1) Ciddi bir akciger enfeksiyonu cok yüksek olasilikla (%99 kadar yüksek bir olasilikla) yüksek ates esliginde seyreder. Dolayisiyla cocugunuz ates olmadan öksürüyorsa rahatlayabilirsiniz. Elbette basit üst solunum yolu enfeksiyonlari da ates yapar. Ama akciger enfeksiyonlari genelde bakteriyel kaynaklidir. Ates cok yükselir, cocugun genel durumu da farklidir. 
2) Ciddi  bir akciger enfeksiyonunda, bronslarin dolmasi durumunda cocuk öksürürken, nefes alip verirken "hirlar", öter. Normalde duydugunuz nefes ve öksürük sesinden farklidir. Nefes alip verirken normale göre zorlanir. Fark edilir.
3) Uzayan öksürük akcigere inmis öksürük demek degildir. En basit grip vakasinda bile, tüm belirtiler kaybolduktan sonra öksürük haftalarca devam edebilir; normaldir. (Kendimden de biliyorum, öyledir).

Bu yil herzamanki doktorumuzun muayenehanesinde bir baska doktor daha calismaya basladi. Bazen de o muayene etti sincabi. Ardarda kuru öksürük kriziyle gecen bir iki gecenin ardindan muayeneye gittigimizde,bize sorunun odadaki kuru hava oldugunu, sadece basucuna nemli bir bez ya da havlu asmamizi önerdi. Bunu zaten yaptigimi söyleyince "öyleyse yatmadan önce odadaki havanin buharlanmasi, nem miktarinin arttirilmasi iyi olur" dedi. Türkiye'deki es-dost cocugundan alisik oldugum icin "buhar makinesi mi almaliyiz?" diye sordum. "Yoo, hic gerek yok, cocuk yatmadan önce odada kapagi acik bir su kaynatma cihazi calistirin yeter" dedi :) Icimdeki herseyi didikleyen annenin ayaklandigi bir gündü. "En kötü ihtimale karsi, bir öksürük surubu yazmayi düsünür müydünüz?" diye sordum. "Bence hic gerek yok, hem yazsam bile ise yariyor mu sizce o öksürük suruplari?" diye yanitladi. Gülümsedim; dogru, uzun zamandir bu izlenimi tasiyordum ben de. Sincabin öksürügünü kesmekte gercekten ise yaradigini hissettigim hic bir surup olmamisti o güne dek.

Evet, öksürük bazen cok ciddi bir hastaligin belirtisi olabilir. Kroniklesebilir, ihmale gelmez, ciddiye alinmalidir. Ama cocuk hastaliklarinin büyük cogunlugunda öksürükten asil rahatsiz olanin cocuktan cok, etrafindaki büyükler oldugunu seziyorum. Icimizden biri endiseli bir tonda "Öksürüyor bu?...", ya da "Gecmedi su öksürügü hala..." demeye görsün, odadaki bütün yetiskinlere bulasiyor endise. Asil önemli olanin, öksürügün sebepleri ve pratik basa cikma yollari konusunda bilgilenmek oldugunu düsünüyorum.

Dün bambaska bir sebeple doktor muayenehanesinde beklerken bir yaziya denk geldim. Tam da demek istedigim seyi anlatiyordu. Aynen aktariyorum simdi. Bunlar telif hakki vb.den bagimsiz her anne-babanin bilmesi gereken seyler. Cocuklarda görülen 6 cesit öksürükten bahsediyor ve her birinde nasil davranmamiz gerektigine dair öneriler siralaniyor:

---
Soguk alginligi öksürügü ( Produktif öksürük yani) :
Klasik öksürük. Nezle ya da ses kisikligi esliginde görülür. Sebebi cogunlukla virüslerdir. Bunlarin disinda belirtiler de varsa ya da öksürük iki haftayi gecmesine ragmen düzelmemisse doktora gidilmelidir. 6 aydan kücük bebeklerde öksürük mutlaka gecikmeden, beklemeden doktora gitmek icin bir sebeptir.


Ne yapilabilir?:

• Bol su ya da cay gibi duru sivilar icirmek (Cay, bitki ya da meyve cayi tabii, siyah cay degil)
• Ortamdaki havanin nem oranini yükseltmek (En basitinden kaloriferi kisin, kapatin. Buna karsilik cocugu kalin giydirin)
• Geceleri uyurken cocugun vücudunun üst kismini yükseltin. Bu solunumu kolaylastirir ve iltihabin daha kolay akmasini saglar. (Bebeklerde silte altina büyük bir klasör koymak ise yarar) (Benim notum: Sincabin gece öksürüklerinde en cok ise yarayan sey budur. Cocuklar biz yetiskinler gibi gece uykularinin arasinda da bogazlarini temizleyemiyor sanirim. Ya da kücücük bogazlari bizimkinden daha kolay tikaniyor. Öksürügü varsa, mutlaka gece yatmadan arti bir yastikla takviye ediyorum bu yüzden. Bazen o da yetmez, gece kalkip 15-20 dk. kadar kucagimda yari oturur pozisyonda tutarim. Kendi kendine bogazini temizlemeye basladigi hemen farkedilir, sonra da uykuya dalar hemen. Bebeklerde basin altina ek yastik yerine, silte altina yükseltici herhangi bir sey öneriliyor. Cünkü zaten bebeklerin normalde de yastiksiz, pürüzsüz yüzeyde uyumasi tavsiye edilir. O yüzden yattigi yüzeyin üst kisminin bütün olarak alttan yükseltilmesi gerek.)
• Sirta ya da gögüse cocuklara özel bronsiyal balsamlar sürülebilir. Isitici bir etkisi vardir ama bazi ciltler alerjik reaksiyon gösterebilir (Benim notum: Bu tür ürünler yogun eterik yag iceriyor genelde. Okaliptüs, Kafuru, Nane, vb gibi. Bu tür eterik yaglar 6 aydan kücük bebeklerde kullanilmamasi gerekiyor. Bir kac damlasi bile solunum yollarinda bir tür felc yaratip daha ciddi sorunlara yol acabiliyor cünkü. Sahsen Vicks de kullanmiyorum. Cünkü icindeki temel yag bitkisel degil. Vazelin, yani petrol türevi. Bu tür bir ürün mutlaka doktora sorup, eczaneye danisip alinmali bence.) 
• Rezene, anason ve kümmel (bu Almanca'si, Türkce'de Karaman kimyonu diye biliniyor olabilir. Bildigimiz kimyondan tamamen farkli) tohumlarini iceren bir öksürük cayi yapilabilir. Ihlamur ve diger cicek caylari alerjiye sebep olabileceklerinden dikkatle kullanilmalidir. Öksürük cayi tatlandirilarak verilebilir. 
• Klasik gögüs sargisi. Gögüs üzerindeki isi kan dolasimini arttirir ve böylece iltihabin sökülüp atilmasini kolaylastirir. (Bu yöntem Almanya'da cok kullanilan geleneksel bir tedavi yöntemi. Türkiye'de de benzer uygulamalari duyuyorum. Gögüse isitilmis herhangi bir seyin -patates örnegin- sarilmasi mantigina dayaniyor. Ama rastgele degil, bir bilence yapilmali bence; baslibasina uzmanlik konusu)

Kuru öksürük (Gicik)
Zaten tahris olmus bogazda, soguk hava ya da kuru kalorifer havasinin, ev tozunun, ince tozun ya da küf gibi alerjenlerin tetiklemesiyle olusur.  Nöbet seklinde gelebilir; agri/aciya sebep olur, bogazi temizlemez.


Ne yapilabilir?

• Ilik dus
• Ortama nemli bez ya da havlular asmak. Kaloriferi kismak, cocugu kalin giydirmek.
• Inhalasyon
• Balli ilik süt ya da cay bogazi yumusatir. (Sütün bogazda balgami arttirma özelligi oldugunu biliyorum. Bu yüzden produktif öksürükte önerilmez. Bunun tek istisnasi anne sütü alan bebekler; onlara süt yasagi yok :) )

Bronsit:
Akut bronsitin sebebi cogunlukla virüslerdir. Genellikle cocuk öncesinde bir nezle ya da bogaz enfeksiyonu gecirmis olur. Bronslarin yüzeyinin iltihaplanmasiyla öksürügün sesi degisir. Brons iltihabi, kaslarin kasilmasina sebep olacak kadar ileri düzeydeyse  tikayici  (obstruktif)  bronsitten bahsedilir. Cocuk özellikle nefes verirken islik sesi gibi "ötüyorsa", gecikmeden hemen ayni gün doktora gidilmelidir. Soluk verirken herhangi bir zorlanma hicbir zaman normal degildir ve acikliga kavusturulmasi gerekir. Cocuk ne kadar kücükse, doktora o kadar cabul gidilmelidir! Antibiyotik tedavisi gerekebilir.


Neler yapilabilir?

• Doktor tedavisine ek olarak,
• Dinlenme, temiz hava, bol sivi
•  Gögüs sargilari ve iltihap sökücü caylar

Croup sendromu (Yalanci difteri öksürügü):
Tipik özelligi özellikle gece uykudan uyandiran ve köpek havlamasini animsatan (tok sesli) bir öksürüktür. Ses kisikligi da görülür. Cocugun nefes alisi belirgin sekilde duyulur. Bu hastalikta iltihap girtlakta, ses telleri civarindadir ve buradaki dokularin sismesiyle solunum yolu daralir. 9 ay-5 yas arasi cocuklarda cok görülür (Gercek croup öksürügü sadece difteride görülür ve cok nadir rastlanir) . Sebebi  genellikle virüsler, islak.soguk hava ve hava kirliligi ve ortamda sigara icilmesidir. 


Ne yapilabilir?

• Sakin olun, cocugunuzu da ancak böyle sakinlestirebilirsiniz. 
• Cocugunuzu dik tutup bir battaniyeye sararak balkon ya da acik pencere önüne getirin. Serin hava solumasini saglayin.
• Daha önce benzer bir kriz yasamissa, doktor tarafindan bir kortizon fitili verilmis olabilir. Fitile ragmen gecmeyen krizlerde hemen hastaneye gidin.
• Cocukta bir egilim belirlenmisse, önleyici olarak serin, nem orani yüksek  ve temiz havali odada uyumasina dikkat edin.  Bütün evde sigara yasagi!

Bogmaca öksürügü:
Asilanmis cocuklarda da görülebilir. Sebebi bakteriyeldir. Özellikle geceleri gelen agir, kusmaya sebep olacak sekilde tikayan öksürük kriziyle kendini belli eder. Mutlaka doktora gidilmelidir. Teshis ne kadar erken konursa, iyilesme o kadar hizlidir. Antibiyotik tedavisi gerekir.


Aliskanlik öksürügü:
Genellikle bir soguk alginliginin ardindan acik agizla, havlar sekilde öksürük. Genellikle cocuga bir sey soruldugunda ya da bir sey istendiginde. Baska bir belirti yoksa, aliskanlik öksürügünden bahsedilir. Cocuk uykusu arasinda ya da dikkati dagildiginda öksürmez.


Ne yapilabilir?
Zor gelse de öksürügü duymamazliktan gelin. Cocugun bunun disinda yeterli ilgi,alaka gördügünden emin olun.


---

Farkettiysen makalede bahsedilenler bir yana, öksürükte kullanilabilecek özel caylara, sogan ya da turptan imal edilen ev tipi dogal suruplara, gögüs sargilarina vb.ne hic girmiyorum. Cünkü sincaptaki tecrübem, cocuklarin bu tür seylere karsi icgüdüsel bir direnisi oldugu yönünde. Sincabin mottosu su: "Rezeneli bal hayir, aspartamli öksürük surubu evet!" Dolayisiyla teoriden cok iyi bildigim bu receteleri, pratikten onaylayarak sunamiyorum. Ama bende ise yarardiklari bir gercek. Belki de "Hindibanin öksürükle imtihani - II" ya da "Yetiskinlerde Öksürük" baslikli bir yazi daha yazmaliyim.

Yalniz öksürük konusunda bu kadar laf üretme kapasitemin oldugunu ben bile bilmiyordum!