Ayirici tani - I

Yok, doktorluk yapmaya kalkismayacagim :)
Cesitli sebeplerle birbiriyle karistirilan (ya da benim karistirdigim ya da ortak bir özellik tasiyan ya da ayni ailenin bireyleri olan) bitkileri birbirinden ayirip tanimaya yarayan bir dizi fotografli yazi yazmak var aklimda.

Serinin bu ilk yazisi sifali olmalari sebebiyle haklarinda cokca konusulan ve birbirleriyle cok karistirilan bazi yabani meyveler hakkinda. Asil amacim bitkileri tek tek tanitmak degil, sadece karsilastirmak oldugundan  aklima gelen en önemli özelliklerini yazmakla yetinecegim. Ya da sadece isimlerini anacagim.  Özellikle yaban mersini konusundaki karisikligi gidermeme yardimci olan Tijen'e cok tesekkürler. Isimler Türkce / Latince /Ingilizce /Almanca seklinde:

Kızılcık / Cornus mas / European Cornel / Kornelkirsche :

Photo by flora.cyclam

Anavatani Güney Avrupa ve Güneybati Asya olan bir agac(cik)in meyvesidir. Yani Türkiye'de de yetisir. Anadolu'nun unutulmaya baslayan meyvelerinden diyecegim neredeyse. Sari, kücük ciceklerini baharda bütün meyve agaclarindan önce acar. Eksimsi, zeytin gibi ince uzun, kirmizi meyveleri sonbaharda en gec olgunlasanlardandir. Bahar hali böyle, sonbahar hali söyledir. Oldukca yararli bir meyvedir. Ates düsürücü etkisinden bahsedilir. Surubu, marmeladi, sekerlemesi, salamurasi, tarhanasi yapilir. Icinde yine zeytin cekirdegini animsatan, sert, oval , tek bir cekirdegi bulunur.

Turna yemisi (Kaynak: agaclar.net) / Vaccinium subgenus Oxycoccus / Cranberry/ Moosbeer, Kranichbeer 

Photo by Theogarver

Ingilizce adiyla yaygin olarak Cranberry olarak bilinen bu meyvenin anavatani Kuzey Amerika. Herdem yesil bodur calilarda yetisiyor. Meyveleri kizilciga benzemesine ragmen onun gibi ince uzun degil, daha yuvarlak. Cicekleri pembe. Yapraklari da cok farkli. Su fotografa bakilirsa cekirdek yapisi da kizilciktan ayirabilmekte yardimci. Susam büyüklügünde imis tohumlari. Türkiye'de iklim yetistirmeye uygun, meraklisi yetistiriyor. Özellikle idrar yollari iltihaplanmasina iyi geldigi bilimsel arastirmalarda da kanitlanmis. Meyvesuyu, sosu, receli yapiliyor. Tatlandirilmis, kurutulmus meyveleri de var. Türkiye'de de aktarlarda satiliyor. Isin ilginc yani islenmemis halinde kizilcikla karistirilan bu meyvenin, kurutulmus hali de yaban mersini diye satiliyor :)

Likapa, Cay üzümü, Mavi yemis / Vaccinium myrtillus / Blueberry, Bilberry / Heidelbeer

Photo by Simply Bike

Maviyemis ya da Karadeniz'de bilinen adiyla Likapa doganin nadir mavi meyvelerinden biri ve diger mavi meyveler gibi rengini üzerindeki bugulu tabakadan aliyor. Onu elimizle sildigimizde rengi aslinda siyahimsi :) Alcak calilarda yetisiyor. Cig yerken agiza gelen belirgin bir cekirdegi yok. Sifali meyvelerden biri. Wikipedia'nin yazdigina göre en az bin yildir Avrupa'nin geleneksel tibbinda bir yeri var. Akla gelen herseyi yapilabilir: Marmelat, sos, surup, pasta, kek, kurabiye, dondurma.  Türkiye'de bu meyvenin kurusu da yaban mersini olarak biliniyor ve satiliyor.  "Eger bu yaban mersiniyse kirmizi olan ne? Eger kirmizi olan (yani aslen cranberry) yaban mersini ise bu meyve ne?" diye sormadan edemiyor insan. 



Yaban mersini, Mersin, Murt / Myrtus communis / Myrtle / Myrte

Photo by Barbol

Bu benim sahsen bilmedigim bir bitki. Internet üzerinden bulduklarim ve bana aktarilanlarla sınırlı tanisikligimiz. Akdeniz'e kiyisi olan ülkelerde yabani olarak yetisiyor. Beyaz cicekleri var. Beyaz ve morumsu siyah renkte meyve veren iki türü var. Morumsu renkteki yaban mersini ilk bakista maviyemisi (likapa) andiriyor. Biri kusburnu seklinde, digeri yuvarlak olmasina ragmen ilk izlenim ayni. Bu benzetis Latince adlarina yansidigi gibi, zamanla bir karisikliga da yol acmis olabilir (sahsi yorumum). Wikipedia'da belirtildigine göre "myrtle" adi Ingilizce'de de ilgisiz baska bitkileri nitelemekte kullanilirmis. Anladigim kadariyla, degeri mutfaktan cok bahcede.  Romalilar'dan bu yana sembolik anlamlar yüklenen, deger verilen bir bitki.

Goji , Kurt üzümü / Lycium barbarum / Goji berry, Wolfberry / Gojibeer, Bocksdorn

Photo by Sten Porse

Güneydogu Avrupa ve Asya'ya özgü bu meyve, özellikle Cin tibbinda önemli bir yere sahip. Yararlari ve yetistirme sartlari icin bkz. Meyvelitepe :) Kizilcik, cranberry ve hatta kusburnu veya karamuk meyvesiyle karistirilma potansiyeli görüyorum kendisinde. O yüzden not düsmek istedim :)

Frenküzümü / Ribes türleri / Ribes, Currant / Johannisbeere
150'ye yakin türü olan genis bir aile olmasina ragmen, en yaygin bilinenleri, kirmizi, siyah ve beyaz meyve veren frenküzümleri:

Photo by Ronile35

Photo by Saxo

Ahududu / Rubus idaeus / Raspberry / Himbeer

Photo by me'nthedogs

Bögürtlen / Bazi Rubus türleri / Blackberry  / Brombeer 

Photo by Bob Richmond

Aslinda dahasi da var :) Cünkü doga öylesine zengin ki, her cografyada, her iklimde birbirine benzer benzemez bir sürü güzel, yararli, yabani meyve sunuyor bize.

Ama bu kadarini bilmek bile yeterli diye düsünüyorum. Ne dersin?

Güncelleme (24.01.2012):
Pelin'in istegi üzerine:


Kusburnu / Bazi Rosa türleri / Rosehip / Hagebutte

photo by James Bowe

Emin degilim ama sanirim Türkce'de sadece Rosa canina (dog's rose, hundsrose) türüne (yukaridaki fotograf) kusburnu deniyor. Pek cok baska gül türünün meyveleri de yenebilir. Cayi, surubu ve marmeladi yapilir. Bazilarinin icindeki C vitamini oraninin Rosa canina'dan bile fazla oldugu söyleniyor. Biz bildiklerimizi sonbaharda doga yürüyüsleri sirasinda toplayip cig yiyoruz. Fakat her gül meyvesini emin olmadan kusburnudur diye yememek gerek.  


Karamuk, kadin tuzlugu / Bazi Berberis türleri / Barberry / Berberitze, Sauerndorn, Essigbeer

Photo by the justified sinner

Karamuk yabani olarak Anadolu'da yaygin yetisen ve kullanilan bir bitki. Cok dekoratif oldugundan sehirlerde de cit bitkisi olarak kullaniliyor. Yalniz her cinsi yenmiyor. Yanindan gectigimiz her citten meyvesini koparip yiyemiyoruz bu yüzden. Avrupa'da geleneksel olarak marmeladi yapiliyor. Salamurasini yapmak mümkün. Sekerlemesi de yapilabilir gibi kalmis aklimda. Yenebilen türlerinin taze yapraklari baharda salatalara katilabilir; eksi ve cok hos bir tadi var. Ayni yapraklar kuru ya da taze olarak "karamuk pilavi" yapmakta kullaniliyor Anadolu'da. Cok severek yaptigim bir yemektir :) Kökleri halicilikta sari renk elde etmek icin kullanilir. Harika bir bitki yani :) Dikkat! dikenlidir :)