Zaz, kurabiyeler ve büyüme sonrasi ekonomisi

Ekonomiyle ilgili yazinca ben, bazen sıkılıyorsun sen, biliyorum. Zaz onun icin. Kurabiyeler ise Prof. Paech'den daha fotojenik ;) Müzik ve kurabiyeler bittiginde, yazinin sonundaki listeye sen de bir seyler eklemeyi unutma.

Photo by Zanthia

Prof. Niko Paech'e ilk kez bir dükkanin advertorial dergisinde rastladim. Aylardan Aralik'ti ve Prof. Paech Noel kurabiyeleriyle, yilbasi armagani önerilerinin arasinda sıkışmıştı. Yine de gözümden kacmadi :) Biyografisine bakilirsa Oldenburg Üniversitesi'nde Üretim ve Cevre Kürsüsünde calisan bir akademiysen. Arastirma konulari cevre ekonomisi ve sürdürülebilirlik arastirmalari. Almanca "Postwachstumökonomie" kavraminin sahibiymis. "Post-growth economy" ya da "Büyüme sonrasi ekonomisi" diye cevrilebilir. Kendini bir "Prosument" olarak tanimliyormus (Ingilizce prosumer sözcügünün Almanca karsiligi). Bisikletini ve bilgisayarini kendisi tamir ediyor, bit pazarindan (da) giyiniyormus.

Ilginc seyler anlatiyor; özet diyemeyecegim kadar cok kismini alintiliyorum:

Bir "büyüme sonrasi ekonomisi"nde GSYH (GDP yani) büyümez. GSYH'deki her artis ekolojik zararlara yol acar. Ekoloji üzerindeki yükümüzü azaltmak istiyorsak, ekonomi büyümemelidir. Bir sonraki adimda kücülmeden dahi söz edilebilir.

Önümüzdeki yillarda ekonomi ve politika cevreleri su an icinde bulunduklari egilimleri korur, insanlar bugünün tüketim ve hareketlilik odakli yasam tarzini devam ettirirlerse, bir büyüme sonrasi ekonomisinde yasamamiz kacinilmazdir. Önemli olan bunun ne türlü olacagidir: "by design or by disaster" (önceden tasarlanarak mi? yoksa bir felaket sonucunda mecbur kalarak mi?) Cünkü bugünkü refah seviyemizin temelleri yikiliyor: bkz. Peak Oil, Peak Soil, Peak Everything. Her ne kadar aksini savunanlar da olsa, ekonominin temel kaynaklarinin tükenmekte oldugu artik tartisilmayan bir gercektir. Talep ile arz arasindaki fark gittikce aciliyor.

Her ürün ve her tüketim etkinligi bir üretim zincirinin sonucudur. Bu zincir boyunca kullanilan bütün hammadeler üstüste eklenip bakildiginda görülür ki, hersey fosil yakitlar ile az bulunur hammadelere dayaniyor.  Kaynak krizinin üzerine eklenen subvansiyon ve borclanma politikalari, ölcüsüz yasam tarzimizi daha da körüklüyor.

Petrol, endüstri ve paradan bagimsiz olarak deger ve anlam yaratan etkinliklerle yasamayi ögrenmeliyiz.

Ekonominin %50 oraninda kücüldügünü varsayalim. Bu isgücü ihtiyacinda da %50 azalma demektir. Bunu dengeli bir sekilde nüfusa dagittigimizda, herkes haftada ortalama 20 saat calisir. Bugünkü duruma oranla 20 saat bos zamanimiz olur. Bu 20 saati yukarida sözü gecen deger ve anlam katan etkinliklerle (en önemlisi kendi yiyecegini üretmek gibi) gecirebiliriz. Su anda barinak, giyinme ve tüketim mallarinda bir fazlalik sözkonusu. Esyalarimizi kendimiz onarmayi, degerlendirmeyi ögrenebiliriz. Eger sahip olduklarimizi kisisel caba ve girisimlerimizle simdikinden iki kat daha uzun süre kullanabilirsek; bu,  su ankinin yarisi kadar üretimin yeterli olacagi anlamina gelir. O zaman endüstri ürünleri sadece onaramadigimiz esyalarin tasarruflu sekilde yeniden tedarik edilmesi demek olacaktir.

Ortak bahceler, balkon ya da hobi bahceleri gida tedariki icin sehirlerdeki potansiyeli kullanmamiza olanak tanir. Bu türlüsünden sehir ekolojisi, iklim ve su kaynaklari da yararlanmis olur. Kalan kisim yöredeki tarim etkinliklerinden saglanir. Sosyal yasamda el becerisiyle yapilan isler, takas, ortak kullanim vb. etkinlikleri yayginlastirmaliyiz.

Evet, gelecek zor gözüküyor. Ama görünürde baska bir alternatif de yok.


Niko Paech'in büyüme sonrasi ekonomisiyle ilgili baska kaynaklar:

• 5 Eylül 2011'de Greenpeace Magazine'de yayinlanmis bir yazisi: Wohlstand ohne Wachstum
• 12 Ocak 2011'de Göttingen Georg-August Üniversitesi'nde yaptigi bir konusmanin ilk bölümü: Letzter Ausweg: Postwachstumsökonomie (Devami da var youtube'da. Toplamda yaklasik bir saatlik bir konusma- Bitiris cümlesini alintilamadan edemiyorum: "Bu türlü yasamaya daha erken baslayanlar, carpma etkisini de kendileri icin minimize edebilenler olacak") 
• http://www.postwachstumsoekonomie.org
• Elbette her tezin bir de karsi tezi var. Bu da onun analizlerine karsi elestirel bir yazi : Niko Paech: Gute Teilkritik, fragwürdige Analyse, schlechte Alternative . Elestirileri kismen dogru, analizleri süpheli, sundugu alternatifler kötü diyor özetle :))

Adi büyüme sonrasi ekonomi, büyüme olmadan refah, kücülme (degrowth), vb, her ne olursa olsun bu yeni yasam tarzinin parametreleri aslinda hic duyulmadik, bilinmedik seyler degil. Aslinda yasamimizda hep olmus ve olmakta olan seyler. Farkindaligimizi arttirmamiz ve bilincle yasamimizda daha cok yer acmamiz gereken seyler. Teoride en olmaz, en absürd görünenlerin bile uygulamada en az bir örnegi var. Bildigim, duydugum örneklerini sayiyorum:

• Parasiz, sadece takasa dayali bir yasam sürme örnegi olarak Heidemarie Schwermer ve Mark Boyle
• Bir ortak kullanim ve esyalarini kendi onarma, gelistirme örnegi olarak North Portland Tool Library
• Üretici destekli bir "ömrünü uzat, yapabiliyorsan onar, gercekten gerekliyse yenisini al" örnegi olarak Patagonia's Common Threads Initiative
• Zaman üzerinden karsilikli hizmet takasina dayanan bir zaman bankasi örnegi olarak Zumbara
• Sehir bahceciligi  ve kentsel/yerel gida tedariginin dünyaca ünlü örnegi olarak Küba'nin kent bahceleri
• Istanbul'da bir kent bahcesi girisimi olarak Balat Meyvehane ve Sebze Sepeti
• Istanbul'da bir permablitz örnegi olarak Yahoo Permakültür grubundan Deniz Ucok Arman önderliginde gönüllülerin girisimi 
• Bir sürdürülebilir yasam ve kendine yetebilirlik örnegi olarak Alman eko köyü Sieben Linden
•  Bir "Kırsal kesimde doğa ile uyumlu ve sürdürülebilir yaşam deneyimleri geliştirme ve bunları paylaşma" örnegi olarak Ankara Günesköy Kooperatifi
• Sürdürülebilir yasam, dogayla uyumlu tarim, ekolojiye yük olmadan gida tedarigi konularinda kisisel ama cok paylasimci örnekler olarak Meyvelitepe ve Bostancik (Mutlaka pek cok baska kisisel girisim de vardir. Bunlar benim yakindan bilip, mutlulukla izlediklerim) 
• Bir "es, dost, akrabanin cocuklarinin giysi, kitap ve oyuncaklariyla büyüme" örnegi olarak sen, ben, o
• Yilda ortalama iki kez düzenledikleri ikinci el cocuk esyasi pazarlariyla hem kendilerine gelir elde eden, hem de esyalarin kullanim ömrünü uzatan Alman anaokullari ve ebeveynleri.
• Kullanmadigi esyalari cöpe atmadan önce sokaga "alabilirsiniz" notuyla birakan ve sokakta böyle birseyler buldugunda "bir gören olursa hakkimda ne düsünür" demeden inceleyip, isine gelenleri alan Alman insani.
• Kullanmadigi esyalari cöpe atmadan önce "yaziktir, birilerinin isine yarayabilir" diyerek el altindan ihtiyac sahibi arama aliskanligindaki Türk insani
• Global ölcekte ama yerel olarak organize olan gruplarda esyalarin ücretsiz elden ele aktarimi örnegi olarak freecycle  
•  Bir kitap paylasim girisimi olarak Facebook'da Gezgin Kitaplar grubu 
• Bir karsiliksiz bilgi paylasim ve sivil inisiyatif ortami olarak bloglar
• ...

Sen de bildigin örnekleri sayar misin?
Say ki cogalalim, say ki örnek ve güc alalim,
say ki -belki zor- ama imkansiz olmadigini anlayalim.