"Tek yol budur deriz; bilmez miyiz ki bir noktadan geçebilen doğrular kadar yol vardır."

(Thoreau)




Pazartesi, Temmuz 09, 2012

Ayırıcı tanı: Akçaağaç

Akcaagaclari gerci uzun zamandir taniyordum. Büyükce bir aile olduklarini, degisik türleri oldugunu biliyordum. Fakat hangisi hangisidir karistiriyordum. Birbirinin aynisi oldugunu sandigim iki akcaagac baharda iki ayri cicek aciyordu örnegin; sasiriyordum. Oturup akcaagaclari bir ders gibi calismaya karar verdim. Calistikca sasirtici seyler ögrendim. Örnegin sadece yapraklarinin büyüklük ve seklinden degil,  sadece ciceklerinin renginden ve seklinden degil, sonbaharda tohumlari taşıyan kanatların ("samara") birbiriyle yaptığı açıdan bile ayırt edilebileceklerini ögrendim :)

Akçaağacları neden öğrenmeli?
Bu soru aklıma hemen aksini getiriyor: Akçaağaçları neden öğrenmemeli?
Biz insanlar yanimizdan geçen aynı marka iki arabanın model ve yıl farkını ayırt edebilirken;
yanımızdan geçip giden kadınların parfümlerini burnumuzda bıraktığı izden marka ve ismiyle taniyabilirken;
göz ucuyla bir an gördügümüz cep telefonlarinin hangi marka oldugunu tahmin edip, oradan da sahibini beynimizde bir çekmeceye yerli yerince oturtabilirken;
beynimiz bu bilişsel kapasiteye sahipken;
yanlarindan geçip gittigimiz akçaağacları neden tek tek isimleriyle tanimamali?

Doğada hicbir sey tesadüfi degil.
Akçaağaçlar...
ve onların sarı ya da kırmızı çiçekleri...
ve onların 3 ya da 5 loplu yapraklari...
ve onlarin 45 derece ya da 180 derece açılı kanatları...
bize bir seyler anlatiyor olmali.
Ne oldugunu henüz bilmiyorum.
Fakat kimbilir, dersimi yeterince iyi calisirsam, belki bir gün onu da anlatmaya baslarlar.

Akcaagaclari calisirken ve bu yaziyi hazirlarken, Türkiye'nin Agaclari ve Calilari'ndan, agaclar.org'dan, baumkunde.de'den, wikipedia'dan ve flickr'dan yararlandim. Amatör bir botanik meraklisinin yanindan gectigi bir akçaağaçta eğitimsiz merak ve saf gözlem yetenegini kullanarak görebilecekleri dışında hicbir sey yazmamaya calistim. Her tür icin yaprak, cicek ve kanatli tohumlarin ayirt edici yönlerini yazdiktan sonra, genel bir fotograf ekledim. Ardindan baharda cicek ve sonbaharda kanatli tohum hallerini  gösteren birer fotografla, yapraklara dair bir ya da iki ayirt edici fotograf daha... En cok görülen (en azindan benim etrafimda en cok gördügüm) türlere daha cok yer verdim. Bazilari burada sözü gecenlere cok benzeye baska türler de var elbet. Fakat dogal yasam alanlari disinda nadiren rastlanilan türler. Onlari ayirt edebilmeyi uzmanlarina birakiyorum :)

Umarim notlarim senin de isine yarar. Ayirt edebildigin her yeni akçaağaca benden de selam söyle. Ve mümkünse bana da onun hikayesini (nerede rastladigini, nasil bir agac oldugunu, tanisma öykünüzü)  anlat, olur mu?

Acer platanoides / Norway Maple / Çınar yapraklı akçaağaç / Spitzahorn

Çiçek: Sarı renkli. Küçük, dik duruşlu demetler halinde.
Yaprak: 5-7 loblu. Lop uclari sivri. Her iki yüzü tüysüz. Yaprak sapi koparildiginda süt benzeri, lateks iceren bir sivi cikar. Yapraklar sonbaharda sari, turuncu, kirmizi renkler alir.
Tohum kanatlarinin uzunlugu  5 cm'ye ulasabilir. Kanatlar arasindaki aci :130-180 derece .   

Photo by spellmaster42


Photo by rudi.s 


Photo by rudi.s

Photo by rudi.s
Photo by rudi.s


Acer pseudoplatanus / Sycamore Maple / Dağ  akçaağacı / Bergahorn

Çiçek:  Sarkık, sık salkımlar halinde, açık sarı yeşil renkte.
Yaprak: Lop uclari sivri, üst yüzü koyu yesil, alt yüzü mavi, gri yesil renkte. Sapı koparıldığında süt çıkmaz.
Tohum: Yeşil, kırmızı kanatlı, 3-5 cm uzunlukta. Kanatlar dar açı ile asagiya bakar. Salkımlar halinde .

Photo by Willow


Photo by rudi.s


Photo by Phil Sellens

Photo by rudi.s
Photo by rudi.s


Acer campestre / Field maple / Ova akçaağacı / Feldahorn 

Çiçek:  Açık yeşil renkte, dik duran kücük kurullar halinde.  
Yaprak : 5-8 cm boyunda 3-5 küt loplu. Üst yüzü mat koyu yesil, alt yüzü soluk yesil, ince tüylü. Sonbahar rengi sari. Yaprak sapi koparilinca lateks sivi akar.
Tohum: Yesil kirmizi kanatlar 2-3 cm uzunlugunda, 180 derece acili. (Eger kanatlar 180 dereceden daha büyük açılı  ise, bir alt tür olan A.campestre subsp. leiocarpum . Bunun yapraklari da daha büyük ve lop uclari daha sivri.)

Photo by dnnya17

Photo by AnneTanne

Photo by anemoneprojectors

Acer rubrum / Red maple / Kırmızı akçaağaç / Rot-Ahorn 

Anavatani Kuzey Amerika. Eski Dünya'da da park ve bahcelerde yetistiriliyor.


Çiçek: Şemsiyemsi salkım, parlak kırmızı veya bazen sarı renkli.
Yaprak: Yüreğimsi, 3-5 oval loplu, üst yüzü yazin koyu parlak yeşil, alt yüzü mavimsi yeşil renkli.  Sonbaharda parlak kirmizi 
Tohum: Kanatları dar açılı ve kırmızı renkli 

Photo by jweisenhorn


Photo by wlcutler

Photo by Mary Keim
Yaprak -yaz hali:
Photo by Jamie Richmond
Yaprak - Sonbahar hali
Photo by bobrpics


Acer palmatum / Japanese maple / Japon   akçaağacı / Fächer-Ahorn 

Anavatani basta Japonya olmak üzere Uzak Dogu. Batida süs amacli olarak park ve bahcelerde yetistiriliyor.
Çiçek: Küçük kırmızı çiçekler, dik veya sarkık kurullar olusturur.
Yaprak: Derin, dişli , uçları sivri loplu. 5-7 lop. Birbirinden farklı form ve renklerde yapraklari vardir. 
Tohum: 3-4 mm capinda küresel meyve , 2-3 cm uzunlugunda kanatlara sarili, kanatlar arasindaki açı geniş. 

Photo by Maja Dumat

Photo by andreasbalzer


Photo by Abrahami

Japon akçaağacı üç alt türü ve pek çok kültivarı olan cok dekoratif bir ağaç.  Japon akçaağaçları altında bir gezinti icin Beste'yle Paris Arboretum'una ugrayabilir ya da Flickr'da bir gezintiye cikabiliriz :)

Acer saccharinum / Silver Maple / Silberahorn / Gümüşi akçaağaç: 

Çiçek : Kırmızı
Yaprak: Loplar  derin, uclari sivri. Üst yüzü acik yesil, alti gümüsi renkte , tazeyken sık ve ince tüylü. Sonbahar rengi sari
Tohum: Baslangicta tüylü ve kirmizi sonra acik yesil, tüysüz, olgunken sari . 2-3 cm uzunlugunda dar acili. Meyve elips seklinde. Kanatlar üzerinde belirgin damarlar.

Bu kez genel fotograf sonbahardan:
Photo by Wolves68450


Photo by milesizz



Photo by milesizz

Photo by Kristian Peters
Photo by Kristian Peters


Acer saccharum / Sugar Maple / Şeker akçaağacı / Zucker-Ahorn

Aslinda Kuzey Amerika'ya özgü bir tür. Ben de -bildigim kadariyla- gercek bir seker akcaagacina hic rastlamadim. Fakat ünlü akcaagac surubunun elde edildigi tür olmasi ve Kanada bayraginin da ilham kaynagi olmasi sebebiyle bahsedilmeye deger, özel bir tür. Basta Kanada olmak üzere Kuzey Amerika'da yasayan dostlar icin :)

Çiçek: Açık sarı, yeşil renkli Sarkık kurullar şeklinde. Yapraktan önce açar.
Yaprak: 3-5 sivri uçlu loplu. Hem büyüklük, hem sekil olarak "Çınar yapraklı akçaağac" yapraklarıni andirir. Üst yüzü yesil, altı soluk yesil. Sonbaharda sari, kirmizi, turuncu.
Tohum: Kanatlara sarılı meyveler badem seklindedir. Kanatlar neredeyse paralel durur.

Photo by BlueRidgeKitties

Photo by milesizz
Photo by milesizz
  

Acer negundo / Boxelder Maple, Ash-leaf Maple / Dişbudak Yapraklı Akçaağaç / Eschen-Ahorn

Bu akçaagacı fotograflari disinda hic görmedigim icin bu yaziya almayacaktim. Fakat Handan Istanbul Kosuyolu Parkı'nda cekilmis bir iki fotograf gönderdi. Kanatli tohumlarin karakteristik görüntüsünden ve hayal meyal görülen yapraklardan disbudak yaprakli akcaagac oldunu tahmin ediyorum. Mamikoglu'nun kitabina tekrar baktim; Anadolu'da oldukca daginik bir dogal yasam alani oldugunu , ayrica park ve bahcelerde yetistirildigini yazmis. Ek olarak Nalan da Istanbul'da balkonundaki bir saksida kendiliginden yetisen bir d.y. akcaagactan bahsetmisti.  Handan icin, Nalan icin ve Türkiye'de bir gün karsisina cikabilecek herkes icin ekliyorum ;)

Çiçek: Istisnai olarak erkek ve disi cicekler ayri ayri agaclarda. Erkek cicekler kizil pembe renkli sarkik salkimlar halinde. Disi cicekler acik yesil, bazen pembe, bir kac tanesi bir arada sarkik.
Yaprak: Sivri uçlu, yumurtamsı, kenarları dişlidir. Bazen tek yaprak, bazen 3-5'li bilesik yapraklar seklinde. Uçtaki yaprak bazen 3 loplu. Üst yüzü çıplak, alt yüzü tüylüdür. Her durumda klasik akcaagac yapragindan farkli.
Tohum:  Sarkik salkimlar halinde, dar açılı, uclari ice dogru bükük.

Photo by Anthony Mendoza
Photo by INDelight Photography

Acer monspessulanum / Montpellier Maple / Fransız Akçaağacı / Französischer Ahorn

Aslında Orta ve Güney Avrupa'yla kalmayip, genel olarak Akdeniz Havzasinda ve bu arada Türkiye'de de rastlanan bir türmüs. Sanirim Avrupa'nin kalan kisminin bakis acisiyla almis adini :) Türkiye'de tahta esya yapımında kullanılan "Şimşir"in de bu agac olduguna dair bir bilgi var elimde.

Çiçek: Sarı yeşil renkli çiçekler, sarkık demetler halinde.
Yaprak: 3 loplu kücük yapraklar. Ova akcaagaciyla karisabilir. Lop kenarlari düz, uclari küt. Üstü parlak koyu yesil, alt yüzü mat. Her iki yüz tüysüz, derimsi. Yaprak sapi koparildiginda süt cikmaz.
Tohum: Kirmizi kanatlar 2-3 cm, birbirine paralel ya da dar açılı.


Bu kadar cok ders calisip, kanatlı tohum gördükten sonra, teneffüs saati :)

Kanatli tohumlarla yapilan sanat örnekleri icin buraya,
Kanatli tohumlarla yapilabilecek eglenceli seyler icin buraya.
Kanatli tohumlardan ilham alinarak yapilan eglenceli bir oyuncak icin buraya :)

12 yorum:

  1. Muhteşem renkler & bilgiler! Az kalsın pişti olacaktık aslında =)
    Bir sonraki gönderide ablamın her yıl getirdiği maple syrup'la birşeyler yapacağım. Tadına da vurgunum görüntülerine de!

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. O da benim uzmanlik alanimin disinda :) Merakla okuyacagim :)

      Sil
  2. Acer palmatum almak istiyorum bende bahçeye. Çok beğeniyorum. Bilgiler için sağol. Ellerine sağlık. :)

    Bir önerim olacak izninle. Benim şu sayfama bir bakar mısın ?
    http://fusunt.blogspot.com/2012/03/baglanty-yeni-sayfada-acmak.html

    Sevgiler.:)

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Tesekkürler Füsun.
      Ben de daha bu yaziyi hazirlarken su özelligi kullansam mi demistim kendi kendime.
      Ben genelde tarayicida tek bir pencere acmaya calisiyorum. Su anda örnegin bir dolu acik ama cogunu ben acmadim, bahsettigin özellik acti ve aslinda pek tercih etmiyorum böylesini :) Genelde okudugum yazidan ayni pencerede bir baskasina gitmeyi ,sonra da Geri tusuyla dönmeyi seviyorum.
      Hatta bu konuda düsünüp yazdigim seyler vardi bir zamanlar:
      http://basitbiryasam.blogspot.de/2010/10/kaostan-uzak-tek-bir-sey-yap-ve-ne.html
      Fakat belki de ayni anda 10 pencere birden acmak ve buna ragmen belli bir anda tek bir sey yapmak mümkündür. Cok kati da olmamali.
      Yani, bilmiyorum, gercekten kararsizim.

      Sil
    2. Benimki yalnızca bir öneri idi, tabii ki tercih senin. :) Ben senin yazılarını okurken sağ tıklayıp "bağlantıyı yeni sekme de aç" tercihini kullanarak okurum ama okurum. :)) sevgiler.

      Sil
    3. Füsun, sagol. Bir orta yol bulmaya calisacagim. Uzun, detayli, zaman alan linklerde dedigin gibi örnegin...

      Sil
  3. Evin yaninda seker akcaagaci, arkasinda kirmizi akcaagac varmis :))) Sayende agaclarimi tanidim, ne cehalet di mi ? Ama bak simdi ne cehalet deyince baska bir sey daha dustu icimden, demeden gecemeyecegim :) Yanimizdaki agaclari bilmiyoruz cok cahiliz diyoruz, kim oldugumuzu bilmedigimizde nasil adlandirilabiliriz acaba :) evin yaninda degil, yani hani butun gun seninle, ama hala bilmiyoruz :P
    Bu arada senin blogun birsey diyemem ama, ben senin linklerini diger tab'da ac diye secerek aciyorum, cunku o baska bir konu. Senin metnini bolmesin istiyorum. Once senin yazdigini okuyorum ama cok onemli bir linkse yanda acip soyle bir bakiyorum, fikir sahibi olup orda birakiyorum, sonra yazina devam ediyorum. Link ilgimi cektiyse de senin sayfani kapattiktan sonra oraya gidiiyorum :) Amma uzun anlattim :P

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Aa, bak nasil sevindim simdi Uma'cim :) Benim selamimi iletmeyi unutma :)
      Diger dedigin bir tür uyku hali sanirim, onu sen zaten biliyorsun :)
      Diger diger dedigin konuda da bir orta yol dedigim gibi :)

      Sil
  4. elinize sağlık. bir çınar ve bir çınar yapraklı akçaağaç arasında dank etti bu akçaağaçın gizemi. çınar yapraklı, gürgen yapraklı, asma yapraklı olabilen bir tür! başka da çeşitleri var ve çoklar üstelik. işin içinden hala da çıkabilmiş değilim. bu ağaç taklit mi ediyor gerçekten? o ağaçlarla karışıyor mu yoksa bir şekilde aslında...

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. elif merhaba,
      aslinda bu dogada baska türlerde de rastlanan bir durum. disbudak yaprakli ceviz, akcaagac yaprakli üvez, gürgen yaprakli karaagac var örnegin. botanikciler böyle adlandirmada bir kolaylik görüyorlar. bana kalirsa doga bize "herseyi 0-1, siyah-beyaz katiliginda kategorize etmeyin. bir bütünün süreklilik icindeki parcalari olarak görün, esnek olun" diyor :) bilmiyorum, botanikciler duyuyor mu bu denileni? :)

      Sil
  5. Bu yıl. Bahar aylarında. Sevgilimle parkta yürürken sevgilim bi tohumu yukarıdan aşağı bıraktı helikopter gibi döndüğünü öğretti bana benimde dikkatimi çekti attığı tohumu alıp cimlendirdim baya da bi büyüdü yaklaşık 3-4 ay oluyor cinsini bulmakta güçlük çekiyodum dişbudak yapraklı ağaç olduğu kanısındayım sizin de dediğiniz gibi diğer akçaağaçlar dan farklı yaptığınız araştırma için çok tesekkur ederim Gmail den bana ulaşabilirseniz size fotoğraf ını atıp sizinde görüşü nüzü almak isterim

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Merhaba KEN Master, tesekkür ederim; isinize yaramasina, hala birilerinin isine yaradigina sevindim bu yazinin. Istanbul balkonlarinda aslinda baska seylerin ekili oldugu saksilarda kendi kendine cok büyüdügünü duydum disbudak yaprakli akcaagacin :) Blogger profilimde e-mail adresim yaziyor, oraya gönderirseniz fotografi birlikte bakabiliriz...

      Sil