Akçaağacları neden öğrenmeli?
Bu soru aklıma hemen aksini getiriyor: Akçaağaçları neden öğrenmemeli?
Biz insanlar yanimizdan geçen aynı marka iki arabanın model ve yıl farkını ayırt edebilirken;
yanımızdan geçip giden kadınların parfümlerini burnumuzda bıraktığı izden marka ve ismiyle taniyabilirken;
göz ucuyla bir an gördügümüz cep telefonlarinin hangi marka oldugunu tahmin edip, oradan da sahibini beynimizde bir çekmeceye yerli yerince oturtabilirken;
beynimiz bu bilişsel kapasiteye sahipken;
yanlarindan geçip gittigimiz akçaağacları neden tek tek isimleriyle tanimamali?
Doğada hicbir sey tesadüfi degil.
Akçaağaçlar...
ve onların sarı ya da kırmızı çiçekleri...
ve onların 3 ya da 5 loplu yapraklari...
ve onlarin 45 derece ya da 180 derece açılı kanatları...
bize bir seyler anlatiyor olmali.
Ne oldugunu henüz bilmiyorum.
Fakat kimbilir, dersimi yeterince iyi calisirsam, belki bir gün onu da anlatmaya baslarlar.
Akcaagaclari calisirken ve bu yaziyi hazirlarken, Türkiye'nin Agaclari ve Calilari'ndan, agaclar.org'dan, baumkunde.de'den, wikipedia'dan ve flickr'dan yararlandim. Amatör bir botanik meraklisinin yanindan gectigi bir akçaağaçta eğitimsiz merak ve saf gözlem yetenegini kullanarak görebilecekleri dışında hicbir sey yazmamaya calistim. Her tür icin yaprak, cicek ve kanatli tohumlarin ayirt edici yönlerini yazdiktan sonra, genel bir fotograf ekledim. Ardindan baharda cicek ve sonbaharda kanatli tohum hallerini gösteren birer fotografla, yapraklara dair bir ya da iki ayirt edici fotograf daha... En cok görülen (en azindan benim etrafimda en cok gördügüm) türlere daha cok yer verdim. Bazilari burada sözü gecenlere cok benzeye baska türler de var elbet. Fakat dogal yasam alanlari disinda nadiren rastlanilan türler. Onlari ayirt edebilmeyi uzmanlarina birakiyorum :)
Umarim notlarim senin de isine yarar. Ayirt edebildigin her yeni akçaağaca benden de selam söyle. Ve mümkünse bana da onun hikayesini (nerede rastladigini, nasil bir agac oldugunu, tanisma öykünüzü) anlat, olur mu?
Acer platanoides / Norway Maple / Çınar yapraklı akçaağaç / Spitzahorn
Çiçek: Sarı renkli. Küçük, dik duruşlu demetler halinde.Yaprak: 5-7 loblu. Lop uclari sivri. Her iki yüzü tüysüz. Yaprak sapi koparildiginda süt benzeri, lateks iceren bir sivi cikar. Yapraklar sonbaharda sari, turuncu, kirmizi renkler alir.
Tohum kanatlarinin uzunlugu 5 cm'ye ulasabilir. Kanatlar arasindaki aci :130-180 derece .
 |
| Photo by spellmaster42 |
|
| ||||
|
|
Acer pseudoplatanus / Sycamore Maple / Dağ akçaağacı / Bergahorn
Çiçek: Sarkık, sık salkımlar halinde, açık sarı yeşil renkte.
Yaprak: Lop uclari sivri, üst yüzü koyu yesil, alt yüzü mavi, gri yesil renkte. Sapı koparıldığında süt çıkmaz.
Tohum: Yeşil, kırmızı kanatlı, 3-5 cm uzunlukta. Kanatlar dar açı ile asagiya bakar. Salkımlar halinde .
Acer campestre / Field maple / Ova akçaağacı / Feldahorn
Çiçek: Açık yeşil renkte, dik duran kücük kurullar halinde.
Yaprak : 5-8 cm boyunda 3-5 küt loplu. Üst yüzü mat koyu yesil, alt yüzü soluk yesil, ince tüylü. Sonbahar rengi sari. Yaprak sapi koparilinca lateks sivi akar.
Tohum: Yesil kirmizi kanatlar 2-3 cm uzunlugunda, 180 derece acili. (Eger kanatlar 180 dereceden daha büyük açılı ise, bir alt tür olan A.campestre subsp. leiocarpum . Bunun yapraklari da daha büyük ve lop uclari daha sivri.)
Acer rubrum / Red maple / Kırmızı akçaağaç / Rot-Ahorn
Anavatani Kuzey Amerika. Eski Dünya'da da park ve bahcelerde yetistiriliyor.
Çiçek: Şemsiyemsi salkım, parlak kırmızı veya bazen sarı renkli.
Çiçek: Şemsiyemsi salkım, parlak kırmızı veya bazen sarı renkli.
Yaprak: Yüreğimsi, 3-5 oval loplu, üst yüzü yazin koyu parlak yeşil, alt yüzü mavimsi yeşil renkli. Sonbaharda parlak kirmizi
Tohum: Kanatları dar açılı ve kırmızı renkli
 |
| Photo by jweisenhorn |
|
|
Yaprak -yaz hali:
| Yaprak - Sonbahar hali
|
Acer palmatum / Japanese maple / Japon akçaağacı / Fächer-Ahorn
Anavatani basta Japonya olmak üzere Uzak Dogu. Batida süs amacli olarak park ve bahcelerde yetistiriliyor.
Çiçek: Küçük kırmızı çiçekler, dik veya sarkık kurullar olusturur.
Yaprak: Derin, dişli , uçları sivri loplu. 5-7 lop. Birbirinden farklı form ve renklerde yapraklari vardir.
Tohum: 3-4 mm capinda küresel meyve , 2-3 cm uzunlugunda kanatlara sarili, kanatlar arasindaki açı geniş.
 |
| Photo by maggie_and_her_camera |
|
|
 |
| Photo by Abrahami |
Japon akçaağacı üç alt türü ve pek çok kültivarı olan cok dekoratif bir ağaç. Japon akçaağaçları altında bir gezinti icin Beste'yle Paris Arboretum'una ugrayabilir ya da Flickr'da bir gezintiye cikabiliriz :)
Acer saccharinum / Silver Maple / Silberahorn / Gümüşi akçaağaç:
Çiçek : Kırmızı
Yaprak: Loplar derin, uclari sivri. Üst yüzü acik yesil, alti gümüsi renkte , tazeyken sık ve ince tüylü. Sonbahar rengi sari
Tohum: Baslangicta tüylü ve kirmizi sonra acik yesil, tüysüz, olgunken sari . 2-3 cm uzunlugunda dar acili. Meyve elips seklinde. Kanatlar üzerinde belirgin damarlar.
Bu kez genel fotograf sonbahardan:
 |
| Photo by Wolves68450 |
|
|
|
|
Acer saccharum / Sugar Maple / Şeker akçaağacı / Zucker-Ahorn
Aslinda Kuzey Amerika'ya özgü bir tür. Ben de -bildigim kadariyla- gercek bir seker akcaagacina hic rastlamadim. Fakat ünlü akcaagac surubunun elde edildigi tür olmasi ve Kanada bayraginin da ilham kaynagi olmasi sebebiyle bahsedilmeye deger, özel bir tür. Basta Kanada olmak üzere Kuzey Amerika'da yasayan dostlar icin :)
Çiçek: Açık sarı, yeşil renkli Sarkık kurullar şeklinde. Yapraktan önce açar.
Yaprak: 3-5 sivri uçlu loplu. Hem büyüklük, hem sekil olarak "Çınar yapraklı akçaağac" yapraklarıni andirir. Üst yüzü yesil, altı soluk yesil. Sonbaharda sari, kirmizi, turuncu.
Tohum: Kanatlara sarılı meyveler badem seklindedir. Kanatlar neredeyse paralel durur.
Çiçek: Açık sarı, yeşil renkli Sarkık kurullar şeklinde. Yapraktan önce açar.
Yaprak: 3-5 sivri uçlu loplu. Hem büyüklük, hem sekil olarak "Çınar yapraklı akçaağac" yapraklarıni andirir. Üst yüzü yesil, altı soluk yesil. Sonbaharda sari, kirmizi, turuncu.
Tohum: Kanatlara sarılı meyveler badem seklindedir. Kanatlar neredeyse paralel durur.
 |
| Photo by BlueRidgeKitties |
|
|
Acer negundo / Boxelder Maple, Ash-leaf Maple / Dişbudak Yapraklı Akçaağaç / Eschen-Ahorn
Bu akçaagacı fotograflari disinda hic görmedigim icin bu yaziya almayacaktim. Fakat Handan Istanbul Kosuyolu Parkı'nda cekilmis bir iki fotograf gönderdi. Kanatli tohumlarin karakteristik görüntüsünden ve hayal meyal görülen yapraklardan disbudak yaprakli akcaagac oldunu tahmin ediyorum. Mamikoglu'nun kitabina tekrar baktim; Anadolu'da oldukca daginik bir dogal yasam alani oldugunu , ayrica park ve bahcelerde yetistirildigini yazmis. Ek olarak Nalan da Istanbul'da balkonundaki bir saksida kendiliginden yetisen bir d.y. akcaagactan bahsetmisti. Handan icin, Nalan icin ve Türkiye'de bir gün karsisina cikabilecek herkes icin ekliyorum ;)Çiçek: Istisnai olarak erkek ve disi cicekler ayri ayri agaclarda. Erkek cicekler kizil pembe renkli sarkik salkimlar halinde. Disi cicekler acik yesil, bazen pembe, bir kac tanesi bir arada sarkik.
Yaprak: Sivri uçlu, yumurtamsı, kenarları dişlidir. Bazen tek yaprak, bazen 3-5'li bilesik yapraklar seklinde. Uçtaki yaprak bazen 3 loplu. Üst yüzü çıplak, alt yüzü tüylüdür. Her durumda klasik akcaagac yapragindan farkli.
Tohum: Sarkik salkimlar halinde, dar açılı, uclari ice dogru bükük.
 |
| Photo by Anthony Mendoza |
 |
| Photo by INDelight Photography |
Acer monspessulanum / Montpellier Maple / Fransız Akçaağacı / Französischer Ahorn
Aslında Orta ve Güney Avrupa'yla kalmayip, genel olarak Akdeniz Havzasinda ve bu arada Türkiye'de de rastlanan bir türmüs. Sanirim Avrupa'nin kalan kisminin bakis acisiyla almis adini :) Türkiye'de tahta esya yapımında kullanılan "Şimşir"in de bu agac olduguna dair bir bilgi var elimde.
Çiçek: Sarı yeşil renkli çiçekler, sarkık demetler halinde.
Yaprak: 3 loplu kücük yapraklar. Ova akcaagaciyla karisabilir. Lop kenarlari düz, uclari küt. Üstü parlak koyu yesil, alt yüzü mat. Her iki yüz tüysüz, derimsi. Yaprak sapi koparildiginda süt cikmaz.
Tohum: Kirmizi kanatlar 2-3 cm, birbirine paralel ya da dar açılı.
Çiçek: Sarı yeşil renkli çiçekler, sarkık demetler halinde.
Yaprak: 3 loplu kücük yapraklar. Ova akcaagaciyla karisabilir. Lop kenarlari düz, uclari küt. Üstü parlak koyu yesil, alt yüzü mat. Her iki yüz tüysüz, derimsi. Yaprak sapi koparildiginda süt cikmaz.
Tohum: Kirmizi kanatlar 2-3 cm, birbirine paralel ya da dar açılı.
 |
| Photo by Manuel M. Ramos |
Kanatli tohumlarla yapilan sanat örnekleri icin buraya,
Kanatli tohumlarla yapilabilecek eglenceli seyler icin buraya.
Kanatli tohumlardan ilham alinarak yapilan eglenceli bir oyuncak icin buraya :)
Muhteşem renkler & bilgiler! Az kalsın pişti olacaktık aslında =)
YanıtlaSilBir sonraki gönderide ablamın her yıl getirdiği maple syrup'la birşeyler yapacağım. Tadına da vurgunum görüntülerine de!
O da benim uzmanlik alanimin disinda :) Merakla okuyacagim :)
SilAcer palmatum almak istiyorum bende bahçeye. Çok beğeniyorum. Bilgiler için sağol. Ellerine sağlık. :)
YanıtlaSilBir önerim olacak izninle. Benim şu sayfama bir bakar mısın ?
http://fusunt.blogspot.com/2012/03/baglanty-yeni-sayfada-acmak.html
Sevgiler.:)
Tesekkürler Füsun.
SilBen de daha bu yaziyi hazirlarken su özelligi kullansam mi demistim kendi kendime.
Ben genelde tarayicida tek bir pencere acmaya calisiyorum. Su anda örnegin bir dolu acik ama cogunu ben acmadim, bahsettigin özellik acti ve aslinda pek tercih etmiyorum böylesini :) Genelde okudugum yazidan ayni pencerede bir baskasina gitmeyi ,sonra da Geri tusuyla dönmeyi seviyorum.
Hatta bu konuda düsünüp yazdigim seyler vardi bir zamanlar:
http://basitbiryasam.blogspot.de/2010/10/kaostan-uzak-tek-bir-sey-yap-ve-ne.html
Fakat belki de ayni anda 10 pencere birden acmak ve buna ragmen belli bir anda tek bir sey yapmak mümkündür. Cok kati da olmamali.
Yani, bilmiyorum, gercekten kararsizim.
Benimki yalnızca bir öneri idi, tabii ki tercih senin. :) Ben senin yazılarını okurken sağ tıklayıp "bağlantıyı yeni sekme de aç" tercihini kullanarak okurum ama okurum. :)) sevgiler.
SilFüsun, sagol. Bir orta yol bulmaya calisacagim. Uzun, detayli, zaman alan linklerde dedigin gibi örnegin...
SilEvin yaninda seker akcaagaci, arkasinda kirmizi akcaagac varmis :))) Sayende agaclarimi tanidim, ne cehalet di mi ? Ama bak simdi ne cehalet deyince baska bir sey daha dustu icimden, demeden gecemeyecegim :) Yanimizdaki agaclari bilmiyoruz cok cahiliz diyoruz, kim oldugumuzu bilmedigimizde nasil adlandirilabiliriz acaba :) evin yaninda degil, yani hani butun gun seninle, ama hala bilmiyoruz :P
YanıtlaSilBu arada senin blogun birsey diyemem ama, ben senin linklerini diger tab'da ac diye secerek aciyorum, cunku o baska bir konu. Senin metnini bolmesin istiyorum. Once senin yazdigini okuyorum ama cok onemli bir linkse yanda acip soyle bir bakiyorum, fikir sahibi olup orda birakiyorum, sonra yazina devam ediyorum. Link ilgimi cektiyse de senin sayfani kapattiktan sonra oraya gidiiyorum :) Amma uzun anlattim :P
Aa, bak nasil sevindim simdi Uma'cim :) Benim selamimi iletmeyi unutma :)
SilDiger dedigin bir tür uyku hali sanirim, onu sen zaten biliyorsun :)
Diger diger dedigin konuda da bir orta yol dedigim gibi :)
elinize sağlık. bir çınar ve bir çınar yapraklı akçaağaç arasında dank etti bu akçaağaçın gizemi. çınar yapraklı, gürgen yapraklı, asma yapraklı olabilen bir tür! başka da çeşitleri var ve çoklar üstelik. işin içinden hala da çıkabilmiş değilim. bu ağaç taklit mi ediyor gerçekten? o ağaçlarla karışıyor mu yoksa bir şekilde aslında...
YanıtlaSilelif merhaba,
Silaslinda bu dogada baska türlerde de rastlanan bir durum. disbudak yaprakli ceviz, akcaagac yaprakli üvez, gürgen yaprakli karaagac var örnegin. botanikciler böyle adlandirmada bir kolaylik görüyorlar. bana kalirsa doga bize "herseyi 0-1, siyah-beyaz katiliginda kategorize etmeyin. bir bütünün süreklilik icindeki parcalari olarak görün, esnek olun" diyor :) bilmiyorum, botanikciler duyuyor mu bu denileni? :)
Bu yıl. Bahar aylarında. Sevgilimle parkta yürürken sevgilim bi tohumu yukarıdan aşağı bıraktı helikopter gibi döndüğünü öğretti bana benimde dikkatimi çekti attığı tohumu alıp cimlendirdim baya da bi büyüdü yaklaşık 3-4 ay oluyor cinsini bulmakta güçlük çekiyodum dişbudak yapraklı ağaç olduğu kanısındayım sizin de dediğiniz gibi diğer akçaağaçlar dan farklı yaptığınız araştırma için çok tesekkur ederim Gmail den bana ulaşabilirseniz size fotoğraf ını atıp sizinde görüşü nüzü almak isterim
YanıtlaSilMerhaba KEN Master, tesekkür ederim; isinize yaramasina, hala birilerinin isine yaradigina sevindim bu yazinin. Istanbul balkonlarinda aslinda baska seylerin ekili oldugu saksilarda kendi kendine cok büyüdügünü duydum disbudak yaprakli akcaagacin :) Blogger profilimde e-mail adresim yaziyor, oraya gönderirseniz fotografi birlikte bakabiliriz...
Sil