Iki kitap, iki insan

Iki kitap okudum,iki insanla tanistim. Birbirleriyle tanistiklarini sanmiyorum ama tanismis olsalardi birbirlerini severlerdi diye tahmin ediyorum :)

Trying to Give Ease: Tommie Bass and the Story of Herbal Medicine
Tommie Bass'in  1996'da öldügünde ABD'nin en taninmis herbalisti oldugu söyleniyor. Alabama'da 1908'de dogmus ve ömrünün hemen hemen tamamini da dogdugu yerde, Appalachian Daglari'nin kiyisinda mütevazi sartlarda gecirmis. Yasadigi daglarin bitkilerini tek tek taniyor ve yaptigi ilaclarda kullaniyormus. Hakkinda bir belgesel film, akademik bir kitap, bir master tezi ve pek cok gazete haberi ve makale bulunmaktaymis. Aslinda  sifali otlar ve sifacilik hakkinda özel bir egitim almamis. Babasi kürk tüccariymis ve ormana kapan kurmaya giderken oglunu da götürürmüs. Arada ormandan topladiklari otlari sattiklari da olurmus. Anne ve babasinin ormanda bir gün saskinlikla ginseng bulduklarini ve bir süre ginseng kökü satarak epey para kazandiklarini anlatiyor. Cocuklugundan annesinin Ingiliz atalarindan ögrenip uyguladigi ev ilaclari (kiraz agaci kabugu, molasse, sigirkuyrugu otu, biraz limon, karabiber vb.den olusan bir öksürük surubu örnegin) , yasadiklari cevrenin siyah sifaci kadinlari, kendi ilaclarini kendi üreten dogaci tip doktorlari ve Kizilderili geleneginden gelen bilgileri animsiyormus. Gencliginde babasinin meslegini devam ettirerek ormandan tanidigi otlari satmaya baslamis. Müsterileri arasinda ilac firmalari varmis. Dogru bitkiyi dogru kalitede toplayabilmesi icin brosürler, tani bilgileri ve hatta numuneler gönderiyorlarmis. Botanik bilgisi böylece daha da artmis. Bir süre sonra topladigi bitkilerden kendisi de ilaclar, caylar vb.yapmaya baslamis. Insanlar gelip yardim ve akil sorar olmus. Bol yerel detayli, karsiliginda genellikle para almadigi , bazen hatta insanlara gerekli otlari nereden toplayabileceklerini tarif ettigi sohbetlermis bunlar. Zamanla ünü Alabama disina ve tüm Amerika'ya yayilmis.  Daima amacinin hastaliklari tedavi etmek degil, hastalari rahatlatmak ("to give ease") oldugunu söylemis.

Kitapta pek cok rahatsizliga karsi bitkiler ve dogal ilaclar önermekte fakat cogu Kuzey Amerika bitkileri oldugu icin ilgi alanimin disinda kaldi. Sayesinde pek cok ilginc hikaye, daha önce duymadigim doga olaylari  ve pek cok yeni bitki ögrendim. Parheli (yalanci günes) fenomeni ya da Sassafras, sarsaparilla (Smilax) gibi... Tanidigim bitkileri nasil da "her derde deva" kullandigina sahit oldum. Sinir otu (Plantago) ya da Kuşotu (Stelleria media) gibi... 


Hakkinda Youtube'da buldugum kisa bir video ve asil belgeselin transkripti.

Das Naturbuch für Neugierige
Kitabi bir kitapcinin raflarinda ilk gördügümde benim icin oldugunu biliyordum :) Adi "Meraklisi icin Doga Kitabi" demek :) Kütüphaneden alip okudugumda Loki Schmidt'i tanimiyordum. Kitabi genc gazeteci ve biyolog Lothar Frenz'le birlikte yazmislar. Bazi bölümler ikili arasinda diyalog seklinde. Doga sohbetlerini cok seven biri olarak kitabin bu halini ayrica sevdim. Fakat Loki Schmidt acikca doga üzerine konusmalarini  monolog seklinde dahi zevkle okutabilecek türden bir insan. 1919'da Hamburg'da mütevazi bir isci ailesinin cocugu olarak dogmus. Mama (Anne), Papa (Baba) dan sonraki ilk sözcügü "Frau Mantel" imis. (Frau Mantel = Bayan Manto - Aslinda bir bitki adi olan Frauenmantel yani kadinmantosu demeye calisiyor :) Cocuklugunun gectigi isci evlerinin arkasindaki karanlik avlularda yetistigini animsadigi yegane bitkiler karahindiba ve salkimotu (Poa annua) imis. Fakat yazlarini büyükanne ve büyükbabasinin Hamburg disindaki ciftlik tarzi evlerinde, doga  icinde gecirmis. 9-10 yasinda yolda gördügü pek cok bitkiyi taniyabiliyormus. Bitkilere ve dogaya merakli oldugu anlasilan anne ve babasi ikinci el bir "Flora von Deutschland" (Almanya'nin Florasi) satin almislar ki, 15 ciltmis.  Ikinci Dünya Savasi'nda, Hamburg bombardimani sirasinda esi ve kendisi sehir disindayken annesinin evlerinden ilk kurtardigi sey bu 15 ciltlik botanik kitabi olmus. Nedense bunu okumak tuhaf sekilde gözlerimi yasartiyor. Söz konusu "Flora von Deutschland" ölümüne dek Loki Schmidt'e eslik etmis. Biyolog olmak istemis fakat maddi imkanlar elvermedigi icin ögretmen olmus. Yol kenarindan topladigi cicekleri, bitkileri kavanozlara doldurup sinifa getiren, ögrencilerine bugday, cavdar vb. tahillari birbirinden ayirt etmeyi ya da mese agacindan nasil mavi mürekkep elde edildigini anlatan bir ögretmenmis. "Benim 9-10 yasindaki ögrencilerim simdinin 1. sinif botanik ögrencilerinden daha cok bitkiyi taniyabilirlerdi", diyor. 30 yilin ardindan 1974'te emekli olmus. Hemen o yil kendi ifadesiyle "yalniz ve garip Bonn yillari" baslamis. Cünkü esi (Helmut Schmidt yani) o yil  Alman Basbakani olmus.  Esinin görevi sebebiyle etrafinda bir koruma ordusuyla gezerken de, dogaya olan merakindan vazgecmemis. Bazen etrafindakilere de bulastirmis bunu. New York semalarinda ucan yaban kazi sürüsünü birlikte izledigi korumalarinin saskinligini ya da Hamburg yakinlarinda mecburen bir balik lokantasina davet ettigi korumalardan birinin  gelgit sebebiyle cekilen su karsisindaki dehsetini eglenerek anlatiyor. 1981 yilinda esiyle birlikte resmi bir ziyaret icin iki günlügüne Meksika'ya gitmis. Esler icin düzenlenmis bir program geregi "bir takim zarif hanimlarla beraber" suyu neredeyse tamamen cekilmis bir derenin kenarindaki bir cafede oturmaktayken cok sıkılmış ve kendi "zarif" ayakkabilarina ragmen kiyida dolasmaya baslamis. Bir bitkinin (bir tür Bromelia) kendisine oldukca yabanci baktigini (yabanci durdugunu degil, ciddi ciddi yabanci baktigini) farkederek bitkiden bir örnek almis ve belirtmedigi halde gayet zarif oldugunu tahmin ettigim cantasinin icinden cikardigi bir naylon torbaya koymus. Cünkü (simdi bu kismi okurken de yüksek sesle gülmeden edemiyorum) her zaman her yerde bitki, vb örnegi icin gerekebileceginden cantasinda naylon torba ile dolasmak aliskanligindaymis. Dönüste Bonn'da Bromelia uzmanlari bitkinin daha önce bilinmeyen bir tür oldugunu belirlemisler ve bitki Pitcairnia loki-schmidtiae adiyla botanik kayitlarina gecmis :)

1985 yilinda Brahmsee yakinlarinda eski bir cavdar tarlasinda müthis bir deneye girismis ki, bir gün param olursa benim de mutlaka yapmak istedigim seydir. Ne oldugunu söylemem, herkes kitabi bulsun ya da internetten arastirsin,  kendisi okusun ;)